Online winkel

Inhoud van deel I

I Inleiding

II Plaatsbepaling op Aarde

1. Terug naar de Meetkunde
2. Hulpmiddelen bij de Plaatsbepaling op Aarde
3. Richting en tijd op de Noordpool? Een speciaal Kompas?

III Sterrenkunde voor klas 6 (+ aanvulling voor klas 7)

4. De hoogte van de Hemellichamen aan de hemel
5. Hoe zit dat bij onze eigen breedtegraad?
6. Beweging van de zon door het jaar
7. Beweging van de zon rond de evenaar en aan de polen
8. Erathosthenes’ berekening van de omtrek van de Aarde

Aanvulling voor klas 7:

9. Wat voor een 7e klasser belangrijk is
10. Beschrijving van de seizoenen
11. Verdere oefeningen in het voorstellen

IV Het Klimaat

12. Klimaat en Weer
13. Verwarming door de zon
14. De drie Hoofdklimaten
15. Zeeklimaat en Landklimaat
16. Dag- en nachttemperaturen in het Bergland
17. Nederland. Het Windenkruis

V Tijdmeting, Tijdzones en de Datumgrens (gedeeltelijk ook voor klas 7)

18. Zonnetijd en Plaatselijke tijd
19. De 24 Tijdzones
20. Enkele Namen
21. Zomer- en Wintertijd
22. De internationale Datumgrens

 

Inhoud van deel II

1. Inleiding

2. Algemene bijdragen
2.1 Enkele leraren over Rudolf Steiners aanwijzingen voor het vak aardrijkskunde in de onderbouw
2.2 Het tekenen en/of schilderen van landkaarten

3. Aardrijkskunde in klas 6 (Christoph Göpfert)

4. Continenten en oceanen – een eerste beeld van de aarde
4.1 De zeven continenten
4.2 Een algemeen beeld van de landmassa’s en de oceanen
4.3 Overzicht van de oceanen
4.4 De bodem van de oceanen

5. Oceanen, zeestromen en zeeën
5.1 Algemeen
5.2 Enkele Zeestromen (Circumpolaire stroom en Golfstroom)
5.3 Enkele zeeën (Sargasso Zee en Dode Zee)

6. Rivieren
6.1 Beelden van een levende rivier
6.1.1 Levensfasen van een rivier
6.1.2 De meander, gestalte van de stromende rivier
6.1.3 De delta; transport van materiaal
6.2 De Amazone
6.2.1 Eduard Poeppig, Het Amazone-gebied van de vroege
morgen tot de late avond
6.3 De Nijl (Chr. Göpfert)
6.4 De Donau

7. Klimaatzones (twee schema’s)
7.1 De drie belangrijkste klimaatzones
7.2 De vijf klimaatzones en de landschapsgordels

8. Landschapsgordels
8.1 De noordelijke gebieden
8.1.1 Poolstreken, de alpine zone
8.1.2 Toendra
8.1.3 Taiga
8.2 Het Midden; de gematigde streken; gemengde wouden
8.3 De gebieden van Steppe, Pampa en Prairie
8.4 Afrika
8.4.1 De drieheid van woestijn, savanne en regenwoud
8.4.2 Woestijn
8.4.3 Savanne
8.4.4 Regenwoud
8.5 Vegetatie en het (hoog)gebergte

9 Enkele cultuurplanten
9.1 Koffie
9.2 Thee
9.3 Rijst
9.4 Katoen
9.5 Tabak

10 Enkele grote verbindings- en waterwerken
10.1 Zuiderzeewerken
10.2 Deltawerken
10.3 Suezkanaal
10.4 Panamakanaal
10.5 Gotthard-tunnel
10.6 Assoeandam

Bijlagen (uit het gebied van de biologie)
I Ecologie, het ecologisch systeem en de voedselkringloop
II Het verhaal van de evolutie

Nawoord

 

Inhoud

I Inleiding

II Het Weer

1. Hoe de mens vroeger tegenover het weer stond
2. De atmosfeer of de dampkring
3. Torricelli en de eerste barometer
4. Von Guericke en de eerste weerman; de eerste weerdienst
5. Wind, Wolken, Regen, Hagel en Mist
6. Luchtcirculatie en het hoge en het lagedrukgebied; de Barometer
7. Beaufort en de windsnelheid
8. De Rotatie van de Aarde 15
9. De Kringloop van de luchtstromen rond de evenaar. De Passaatwind
10. De Moesson
11. Fahrenheit en Celsius; de F en de C van de thermometer
12. Water tussen aarde en zon, De Kringloop van het water
13. De Waterkringloop en de vier elementen
14. Het samenwerken van de weerelementen; Het Weerverloop op een
normale dag

III De kleuren in de atmosfeer

15. Gedeeltelijke terugblik op de periode Natuurkunde (Licht)
16. Zon en hemel, de kleurenpolariteit van de atmosferische kleuren
17. De polariteit van ruimte en stof
18. De Regenboog en het Poollicht

IV De Wolken

19. Wolkentypen:
a Luke Howard
b Goethe en Howard
c Goethes ingang tot de meteorologie
d De drie hoofdvormen
e Wolkenvormen en de temperamenten
f Goethes beschrijving van de afzonderlijke wolken
g Vier wolkengedichten van Goethe
20. Wolken waarnemen met de leerlingen (L.Kelder)
21. Constable 4

 

 

Inhoud

I Inleiding. Wat de bedoeling is

II Nederland

1. IJstijd. Een land zonder stenen?

III Landschap; Kalk en Graniet

2. ’De eerste Gesteenteperiode’, vertaling van de belangrijkste gedeelten uit het artikel van Giselher Wulff over de eerste gesteenteperiode, uit: Erziehungskunst (september 1991)
3. ’Graniet en Kalk’, enkele gedeelten uit het gelijknamige artikel van Louise Kelder (Wies Matthijsen), uit: Vrije Opvoedkunst (Nr. 1/2 1979)
4. De landschapsvormende krachten van Leisteen, Graniet en Kalk
5. Karstverschijnselen en Grotten
6. Vulkanisme

IV Over Stenen en Mineralen afzonderlijk

7. Begripsvorming: Steen, Mineraal, Kristal en Edelsteen
8. Lijst van enkele Gesteenten en Mineralen (samengesteld door Louise Kelder)
9. De hardheidsschaal van Mohs
10. Edelstenen
11. Steenkool en Diamant

V Bijzondere thema’s

12. Fossielen
13. Het zelf maken van een kristal
14. Zand onder de microscoop

VI Een blik in de geologie van de aarde als achtergrond voor de leerkracht

15. De aardbol. Enkele basisbegrippen van de aarde
16. De eeuwige strijd tussen de krachten van Verwering en Gesteentevorming (de sedimentaire kringloop)
17. Stollingsgesteenten, Afzettingsgesteenten en Metamorfe gesteenten
18. Een blik op de klok van de tijd

 

Inhoud

I Inleiding. Over het uitgangspunt van deze bundel

II Magchiel C. Matthijsen, Tussen vrijheid en verantwoording.

Gedachten over de positie van het vreemdetalenonderwijs in de vrije(basis)scholen, (2007)

III Een keuze uit de opmerkingen van R.Steiner over het vreemde-talenonderwijs. Enkele algemene gezichtspunten

IV Steiners methodische benadering

Claus Peter Röh, Wat het doorvoelen en ’van binnen’ begrijpen van een vreemde taal wil zeggen (2013)

V Bijdragen over het vreemde talenonderwijs in de vrijschool

A) vanuit de menskunde:

1. Brigitte Morgenstern (†), De lessen in de vreemde talen
2. Hildegart Gerbert (†), De menskundige grondslag van het (vreemde) talenonderwijs
3. Nadja Stuckert, Oefening van het geheugen bij het vreemdetalenonderwijs op vrijescholen (1999)

B) vanuit de praktijk:

4. H. L. Janssen van Raay e.a., Enkele Nederlandse bijdragen uit de praktijk van de lessen Engels
5. Ian Bass, Speel met de taal en je leert haar spreken (2010)

C) Over thema’s en theorie van de grammatica:

6. Uta Taylor-Weaver, Over het oefenen van de grammatica in de klassen 1 – 3 (1986)
7. Dorothee von Winterfeldt, Over het hoe en waarom van grammatica (2007)
8. Uta Taylor-Weaver, Gedachten over het behandelen van de lijdende vorm in klas 5 (1988)
9. Magchiel C.Matthijsen, De stap van vorm naar regel.Over het ontdekkingsproces in de grammatica (2012)

D) Over de opbouw van het grammaticaonderwijs

10. Alain Denjean, Algemene gezichtspunten over de opbouw van het onderdeel grammatica in het vreemdetalen-onderwijs (1991)
11. Dorothee von Winterfeldt, Overzicht van de thema’s uit de grammatica verdeeld over de klassen 4, 5 en 6. (2007)
12. Erika Mitzenheim, Klas 4, 5 en 6, de lange weg naar de sterke werkwoorden (1989)
13. Rose-Marie Hauf, Engelse werkwoordtijden ruimtelijk voorgesteld

VI Wat we zoal in de verschillende klassen doen

1. Over de onderbouw in het algemeen
2. Overzicht van de verschillende hoofdactiviteiten per klas
Klas 3
Klas 4/5
Klas 5
Klas 6

VII Mogelijke extra thema’s voor de lessen in klas 6 (en 7)

1. Enkele typerende eigenaardigheden van het Engels en de Engelsman
2. Over de geschiedenis van de Engelse taal
3. Enkele voorbeelden uit de geschiedenis van de woorden (Etymologie)
4. Landenkennis (’Landeskunde’), een opgave van het vreemdetalenonderwijs vanaf klas 6

VIII Martyn Rawson en Uta Taylor-Weaver, Het leerplan van de klassen 3 tot en met 6 (2003)

IX Over het leren schrijven en het eigen schrift in klas 4

1. Hildegart Gerbert, ’Eerste oefeningen in het schrijven bij de lessen Frans in klas 4’
2. Alec Templeton, Een voorbeeld van een eigen ’Text-Book’ in klas 4 (2003)

X Andere mogelijke onderwerpen en oefeningen voor in de klassen

1. Klas 4/5
2. Klas 5
3. Klas 6

XI Classroom English. Drie lijsten met uitdrukkingen

XII Gebruikte Literatuur en studiemateriaal voor de leerkrachten

 

Inhoud

1. Inleiding
2. ’Een omvattend beeld van de mens is de grondslag van de Dierkunde’. Uit het derde hoofdstuk van het boek ’Tierform und Menschengeist’ van Gerbert Grohmann
3. Een weinig bekende suggestie van Rudolf Steiner over de Menskunde in de 4e klas en een mogelijke uitwerking daarvan
4. Over Menskunde in de 4e klas. Polariteiten
5. Bewegingsoefeningen bij het onderdeel Menskunde
6. Over de Opbouw van de periode Dierkunde
7. Enkele Bijdragen over de vierde klas uit een oud nummer van Vrije Opvoedkunst

 

Inhoud

I. Inleiding

II. Vergelijking Oefeningen voor klas 6 en klas 7

III. Oriëntatieoefeningen en Bewegingsoefeningen in de ruimte voor klas 7

A. De mensensfeer
1. Zenit a,b,c
2. Nadir d,e
3. Horizon f, g, h, i, j

B. De Aardesfeer
1. De vier windrichtingen
2. Poolshoogte nemen in de aardesfeer a.b.c.d
3. Hemelpool en hemelequator

C. De Zonnebeweging in Nederland
1. Lenteboog a,b
2. Zomerboog c, d
3. Herfstboog e,
4. Winterboog f, g
5. Zonnebeweging op Evenaar en Noordpool h, i, j

D. De uitwikkelende en de inwikkelende spiraal van de zon
1. Zonnebeweging op de pool a, b, c
2. Zonnebeweging op de evenaar d, e, f
3. Zonnebeweging in de gematigde streken g

E. De Dynamiek van de dierenriem 23 1. Opkomende en ondergaande beweging van de vaste sterren a, b, c, d, e
2. Avond- , nacht-, ochtend- en daghemel f, g
3. De zon doet mee - ontstaan van maanden en seizoenen h, i
4. De dansende dierenriem j, k

F. De dans van Zon en Maan rondom de Aarde
1. Schijngestalten en tijd van zichtbaarheid a, b
2. De maanstand in de Dierenriem en de seizoenen c, d
3. Het verschil in maanfasen door de verschillende seizoenen heen e, f, g, h

G. Het doorbreken van het wereldbeeld van Ptolemeus
1. De Zon neemt de centrale plaats in van de Aarde a, b, c
2. De lussen van Jupiter in het Heliocentrisch wereldbeeld d, e

H. De wandelaars in onze sterrenhemel
1. De weg van Jupiter door de sterrenhemel a
2. De weg van Saturnus door de sterrenhemel b
3. De weg van Mars door de sterrenhemel c
4. De weg van Mercurius door de sterrenhemel d
5. De weg van Venus door de sterrenhemel e

IV. Literatuur

 

Inhoud

I Inleiding

II Waarom vertellen we deze verhalen in de 6e klas?

III Drie historische beschrijvingen uit de vertelstof van de Romeinse geschiedenis
1. Numa Pompilius
2. Een Romein ziet de Germaanse Landen
3. De slag in het Teutoburgerwoud

IV Tien verhalen uit de Middeleeuwen
1. De arme Hendrik (ook voor klas 11)
2. Hertog Ernst (ook voor klas 4)
3. Lohengrin
4. De mooie Magelone
5. De goede Gerard (ook voor klas 4)
6. Robert de Duivel
7. Doktor Faust (ook voor klas 7)
8. Koning Arthur
9. Floris en Blancefleur (ook voor klas 11)
10. Tannhäuser (met uitloop naar Wagner, ook voor klas 11)

V Voorlopige lijst met verhalen die geschikt zijn voor het vertelonderwijs in de 6e klas

 

Inhoud

Deel I

I Inleiding

II Het gedicht ’de Metamorfose van de planten’ van Goethe (1798)

1. Over de metamorfosegedachte
2. Het proces van uitbreiden en samentrekken van de plant

III Rudolf Steiner over het plantkundeonderwijs

3. Over de excursies met de kinderen naar buiten in de natuur; uit: GA 294, Stuttgart, 23 augustus 1919
4. Over de plantkunde en de dierkunde; uit: GA 301, Basel, 3 mei 1920
5. Over de plantkunde; uit: GA 305, Oxford, 21 augustus 1922
6. Over de werkingen van de Zon en de Maan op de plant; uit: GA 308, Stuttgart, 10 april 1924
7. Over de aarde als levend Organisme; uit: GA 309, Bern, 16 april 1924
8. Over de samenhang tussen de plantkunde en de dierkunde-periode, uit: GA 304, Kristiania (Oslo), 24 november 1921
9. De plantenwereld en de elementenwezens in de natuur; uit: GA 230, Dornach, 2 november 1923

IV 15 Thema’s uit de Werkbesprekingen waarvan Rudolf Steiner wilde dat daar met de kinderen over werd gesproken.

V Gerbert Grohmann over twee pedagogische aanwijzingen van Rudolf Steiner

VI De Vierledige Plant en zijn organen

VII Artikelen

10. Walther Cloos, ’Drie artikelen over de seizoenen van de aarde’, uit das Jahr der Erde
11. Ernst-Michael Kranich, ’Over de werking van de kosmische en de aardse krachten op de plant’
12. Ernst-Michael Kranich, ’Over het morfologische en fysiognomische begrijpen van planten’

 

Inhoud

Deel II

VII Artikelen (vervolg)

13. Walther Bühler, ’Het plantenleven als beeld van de Wereld- ontwikkeling’
14. Gerbert Grohmann, ’Over bloeien en vruchtdragen’
15. Polariteiten in levensprocessen en groeikrachten (teksten van Julius, Grohmann en Liesbeth Bisterbosch)

VIII De parallellen tussen de psychische ontwikkeling van het kind en de ontwikkelingstrappen binnen het plantenrijk

IX Vergelijking van de bloei van de hogere planten met de ziele-eigenschappen van de mens

X Losse thema’s

16. Enkele algemene feiten en gedachten
17. De plant en de elementen
18. Beschrijving van de vier jaargetijden
19. De plantengroei en de (vier) jaargetijden (een lesvoorbeeld)
20. Het Plantenjaar
21. De Plantendag en de Plantenklok
22. Vraagtekens bij ’De plant als omgekeerde mens’ 1

XI Enkele praktische werkzaamheden en activiteiten

XII Literatuur

 

Inhoud

I Voorwoord van Marcel de Leuw

II Inleiding

III Voordrachten

1. Problemen met betrekking tot de scholen bezien vanuit het standpunt van de Geesteswetenschap (Berlijn, 24 januari 1907)

IV Toespraak bij de opening van de Waldorfschool, 7 september 1919

V De 12 Toespraken tot de leerlingen

1. 21 december 1919, Toespraak tijdens de Kerstviering
2. 10 juni 1920, Toespraak tijdens een schoolfeest
3. 24 juli 1920, Toespraak bij de afsluiting van het eerste schooljaar
4. 23 november, 1920 Toespraak tijdens een schoolfeest
5. 11 juni 1921, Toespraak bij de afsluiting van het 2e schooljaar
6. 18 juni 1921, Toespraak bij het begin van het derde schooljaar
7. 20 juni 1922, Toespraak bij het begin van het vierde schooljaar
8. 1 maart 1923, Toespraak tijdens een schoolfeest na de brand van het Goetheanum
9. 24 april 1923, Toespraak bij het begin van het vijfde schooljaar
10. 3 mei 1923, Toespraak tijdens een schoolfeest
11. 27 maart 1924, Toespraak tijdens een schoolfeest
12. 30 april 1924, Toespraak bij het begin van het 6e schooljaar

VI Toespraak bij de Grondsteenlegging van het nieuwe schoolgebouw, 16 december 1921

VII De afscheidsbrief van Rudolf Steiner aan de leerlingen, 15 maart 1925

 

Inhoud

Inleiding van de samensteller en gedeeltelijke vertaler

• Planten zijn kinderen van de zon die op aarde groeien
• Hoe planten ontkiemen
• Het wonder van de bloem
• Bloemen en Insecten horen bij elkaar
• Over de bouw van de bloem Hoe de bloemen ingedeeld worden
• Over de bloembodem, de sleedoorn en de appel
• Hoe de vruchten worden ingedeeld
• Hoe de bomen ontstaan
• Over volkomen en onvolkomen planten en over kleine kinderen
• De ontwikkelingstrap van het plantenrijk
• Over paddestoelen en zwammen
• Hoe de aarde door middel van haar paddestoelen bloeit en vruchtdraagt
• Over de toendra’s, de korstmosgebieden van de aarde
• Over de plantenwereld van de zee, de wieren of algen
• Het mos
• Over de varens
• Over enkele bijzondere varens
• Over het heermoes (de akkerpaardenstaart) en zijn familie
• De zilverspar en de spar
• Samenvattend overzicht van de naaldbomen
• De wilg
• Loflied op de berk
• De lindeboom
• De eikenboom
• De appelboom
• Hoe bloeiende planten verwant zijn – over de aardappel en de tomaat
• Parallelnervige en handnervige bladeren
• Overzicht van enige kenmerken van de parallelnervigen en de netnervigen
• De roos en de tulp
• Over de ui
• Het viooltje (Maarts viooltje)
• De scherpe boterbloem
• De brandnetel
• De witte dovenetel
• De plantenfamilie van de lipbloemigen
• De vogelwikke
• De grassen van ons broodgraan
• De kool en de familie van de kruisbloemigen
• De paardebloem
• De herfsttijloos
• Het gelaat van de aarde
• Nawoord voor de volwassenen

Bijlage I, Twee artikelen van G.Grohmann

1. De jaargetijden bezien vanuit botanische en menskundige gezichtspunten
2. De roos en de lelie (een artikel uit de Erziehungskunst 1953, Heft 12)

Bijlage II, Vijf bijdragen over enkele algemene thema’s

A De invloed van het licht op de planten
B Over de zon, de zonnekracht (energie) en de bouwstoffen van de plant
C De bestuiving
D Over de verspreiding van de zaden
E Het werk van de honingbij

 

Inhoud

I Inleiding van de vertaler

II Thema en Methode – De weg tot het begrijpen van dieren

III Representatieve dieren

Het Rund
De leeuw
De buizerd en de adelaar

IV Andere zoogdieren

Het paard
Het hert, het edelhert, de eland en het rendier
De bruine beer
De wolf
De zeehond
Knaagdieren
De veldmuis
De bever
Het nijlpaard
De giraf
De dromedaris
De olifant
De kangoeroe

V Vogels

De zwaluw
De zwaan

VI Reptielen

De Slangen
De schildpad

VII Vissen

VIII Ongewervelden

Ringwormen
Insecten

VIII Weekdieren

De inktvissen
De schelpen

IX Stekelhuidigen

De Zee-egel (niet volledig)

X Noten

 

Inhoud

I Inleiding en Verantwoording

II 14 Taferelen uit de Vaderlandse Geschiedenis tegen de achtergrond van het leven van Willem van Oranje

III Kort vereenvoudigd overzicht (met jaartallen) van de staatkundige ontwikkeling van Nederland. Van de Lage Landen via de Republiek naar het Koninkrijk

IV Amsterdam, de handel, de Compagnie, de koopman, zijn pakhuis en de beurs

V De overwintering van Van Heemskerck en Barentsz op Nova Zembla; de cartografen; het conflict tussen de protestantse richtingen; de VOC

VI Rembrandt en de Claudius Civilis: over de kunstenaar en zijn lot

VII Negen grote Nederlanders (korte biografieën en afbeeldingen van beroemde uitvinders en wetenschappers)

VIII Een excursie naar het Nederlandse volkskarakter

IX Lijst van ca 200 afbeeldingen op bijgeleverde CD

 

Inhoud

Deel I Beschouwingen

I Inleiding

II Introductie tot de tweede klas

1. Stefan Kaiser en Ingrid von Schmidt, De vertelstof van de 2e klas
2. Paul Veltman e.a.
3. Van sprookje naar fabel en legende

III Teksten van Rudolf Steiner tot een beter begrip van de ‘sinnige Geschichte’

1. Uit: de ‘Opvoeding van het kind’ (1907) en ‘Die spirituellen Hintergründe…’ (1917)
2. Hoe het begrip bij de kinderen tot stand zou moeten komen (1919)
3. Over de moraliserende blik op de wereld (1919)
4. De betekenis van het beeldende vertellen. Het kind van het 7e tot 12e leerjaar (1920)
5. Over de herkomst van de beeldende krachten in het kind (1920)
6. Over het belang van het zelf scheppen van verhalen (1922)
7. Rudolf Steiner spreekt tot de kinderen van de Waldorfschool (het verhaal van de bos bloemen) (1923)
8. Methodische opmerkingen over het vertelonderwijs toegelicht aan de hand van de ‘sinnige Geschichte’ (het verhaal van het viooltje) (1924)

IV Teksten van vrijeschoolleerkrachten

1. Dan Lindholm, ‘Over sprookjes, natuursagen, fabels en legenden’ (1970)
2. Caroline von Heydebrand, uit: ‘De ziel van het kind’ (1949)
3. Hans Rudolf Niederhäuser, Dierfabels, natuursagen en legenden, uit de vertelstof van de 2e klas (1979)
4. Erhard Fucke, uit: ‘Die Bedeutung der Phantasie für Emanzipation und Automomie des Menschen’ (1972)
5. Inge Finkbeiner, De ‘sinnige Geschichte’ tussen sprookje en fabel (1992)
6. Gerti Höss, De ‘sinnige Geschichte’ (1979)
7. Magchiel C. Matthijsen, ‘Over de drieheid: legende, fabel en natuurlegende’ (2009)

V Over de Fabel

1. Rudolf Steiner over de fabel
2. Enkele gedachten van anderen

Deel II De praktijk

VI 59 Voorbeelden uit de vrijeschoolpraktijk

1. Rudolf Steiner
2. Michael Bauer
3. Elisabeth Klein
4. Dan Lindholm
5. Jacob Streit
6. Erhard Fucke
7. Inge Finkbeiner
8. Gerhard Nast
9. Hermien IJzerman
10. Uit: ‘Der Sonne Licht’
11. Enkele fabels

VII En hoe doe je dat? Praktische aanwijzingen

1. Erhard Fucke
2. Inge Finkbeiner

VIII Herkomst van de teksten. Literatuur

 

Inhoud

Gebruik van de Gesteenten en Mineralen
Graniet, het Aardegesteente

Deel 1: Gesteenten

I. Kristallijne gesteenten (Granieten)
II. Kristallijne gesteenten (Verbijzonderingen van graniet)
III. Kristallijne gesteenten (Schisten en leien)
IV. Kwartsgesteenten
V. Kalken, Gips en Zouten
VI. Donkere gesteenten
VII.Verweringsgesteenten

Deel 2: Mineralen

VIII. Kristalvorming: Kwarts
IX. Stofverandering: Veldspaat
X. Van donker naar kleur: Glimmer
XI. Metaalverrijking: IJzer
XII. Metaalverwering: Lood en Koper
XIII. Mineralisatie van Leven: Inkoling

Verantwoording, een persoonlijk nawoord
Gebruikte Litteratuur
Aanhangsel
Overzicht van de afbeeldingen

Bijgeleverd:
CD met foto’s van alle gesteenten I – VII en 35 mineralen VIII – XIII
En scans van 2 bladen ”Stenen langs de Rijntakken” (Stichting ARK 1996)

Titelblad:
Graniet uit Bretagne met veldspaat (rode tabletten), biotiet (zwarte spikkels), kwarts (grijze druppels)

 

Inhoud

Inleidende opmerkingen van de vertaler

Woord vooraf van de schrijver

I Over de uitgangssituatie

II Absolute vrijheid van godsdienst

III ’In innig contact met de ouders’ – Geen wereldbeschouwelijke school – Confessioneel godsdienstonderwijs

IV Een compromis, maar een gerechtvaardigd compromis waar deze tijd om vraagt

V Verdere godsdienstlesgroepen-
Afspraak over het samenwerken in de (Duitse) Bond van Vrije Waldorfscholen

VI Exterritorialiteit, maar…

VII … maar met zorg

VIII Een compromis van de kant van het confessionele godsdienstonderwijs

IX Het ingeperst zijn – een blijvende toestand?

X Waarom ’aanvankelijk’, ’voorlopig’ …?
Zonder Driegeleding geen totaal-onderwijs

XI De openbare belofte

XII Vrijescholen geven geen wereldbeschouwelijk onderwijs

XIII Vrijescholen zijn wel ’wereldbeschouwelijke scholen’ - net als elke andere school

XIV Het godsdienstonderwijs vindt in aparte uren plaats

XV Het onvolkomene

XVI De ethisch-religieuze opvoeding in het hele onderwijs en de openheid voor een geestelijke natuur- en geschiedenisopvatting

XVII Onbaatzuchtigheid

XVIII Zelfverloochening – algemene mensheidsopvoeding
Over de aanduiding ’vrij godsdienstonderwijs’

XIX Het vrije godsdienstonderwijs in de vrijeschool

XX Het kind is reeds onderricht – een raadsel dat ontraadseld moet worden

XXI De pedagogische ommekeer

XXII De grote lijnen

Naschrift van Günter Altehage

Lijst met in het Nederlands beschikbare (vertaalde) antroposofisch-pedagogische literatuur

 

Inhoud

I Over Kranich (door de vertaler)

II Natuurbegrip en religieus gevoel (1987)

III De fantasie, haar wortels in de mens en haar betekenis in deze tijd ( 2004)

IV Dierkunde. Een weg naar een geestelijk inzicht van de natuur (2005)

V Levende begrippen – Het etherisch versterken van het denken (1987)

VI Het tot leven brengen en harmoniseren van de wezensdelen met behulp van de lesstof (2005)

 

Inhoud

I Voorwoord van de vertaler en samensteller

II Ernst Schuberth, Inleidende gedachten over het vormtekenen (1999)

III Inleiding, Ernst Michael Kranich, Het vormtekenen en de fundering van een nieuw vormbegrip (1985)

IV Ernst-Michael Kranich, De krachten die het lichaam vormen en hun omvorming tot het vermogen om vormen te scheppen en te beleven (id.)

V Margrit Jünemann, De lijn als zelfstandig uitdrukkingsmiddel (id.)

VI Margrit Jünemann, Rudolf Steiners aanwijzingen voor het leerplan van het vormtekenen met voorbeelden uit de praktijk (klas 1 t/m 3) (id.)

VII Hildegard Berthold-Andrae, Vormtekenen vanuit het aspect van de temperamenten (gedeeltelijk) (id.)

VIII Joop van den Heuvel, Vormtekenen (1977 en 1979)

IX Hans Rudolf Niederhäuser, Vormtekenen, een kunstzinnig-pedagogische impuls van Rudolf Steiner (1970/1983)

X Samenvatting van het leerplan vormtekenen.

XI Literatuur

 

Uit de artikelen van Frits H. Julius over plant- en dierkunde materiaal voor klas 3 t/m 6

Inhoud

Verantwoording

I Bob Siepman van den Berg, Frits Julius als fenomenoloog

II Magchiel Matthijsen, De onderzoeker en zijn taal

Teksten van Frits Julius

IV Algemeen
1. De worsteling met de stervende taal (1969)
2. De goddelijke orde in de natuur (gedeeltel.) (1950)

V Klas III
1. Brood en wijn (gedeeltel.) (1938)
2. Het broodrecept en de opbouw van de mens (1968)

VI Klas IV
1. De Zwaan in de strijd van licht en duisternis [c.q. de wolf] (1940)
2. Gedachten over het schaap en de ram (1938 en 1949)
3. De Duif en de Meeuw (1935)
4. Slang en Duif. Een moderne inwijdingsweg [over reptielen en vogels] (1940)
5. De Leeuw
6. Vissen (zie hoofdstuk VIII, 9)

VII Klas V
1. Over het zoeken naar een nieuwe toegang tot de levende natuur en de vier elementen (1966)
2. Het Sneeuwklokje (1935)
3. De Narcis (1935)
4. De Krokus (1956)
5. De Iris [en de lis] (1956)
6. De Salomonszegel (1956)
7. Roos en Lelie (1940)
8. De Paardenbloem en het Blauwe Klokje (1938)
9. De Klaproos. Een brokje methodiek (1965)
10. De Hyacint (1959)
11. De Herfsttijloos (1959)
12. De Appel en de Peer (1958)
13.De Tulp (zie VIII, 8)

VIII Klas VI
1. Lichaamsbouw, gedrag en leervermogen bij mens en dier (gedeeltel. ook voor klas 4) (1966)
2. Vlinder tussen regenworm en spin (1966)
3. Vlinders, tussen licht en stof (1951)
4. De Bijen (1968)
5. De vier elementen en de insecten (1968)
6. De vier elementen en de vogels (1977)
7. Herkauwers, Roofdieren en Knaagdieren (1977)
8. De Tulp en de Hollandse volksaard (1958)
9. Vissen (1938 en 1977)

IX Woordenlijst. Enkele begrippen uit de plantkunde

X Herkomst van de teksten

 

De artikelen van Frits H.Julius over de metamorfoseleer van Goethe

Inhoud

A Inleidende gedachten en verantwoording

Verantwoording

I Autobiografische schets van Frits Julius (experts)

II Magchiel Matthijsen, Julius en de wetenschappelijke
methode van Goethe

III Christof Wiechert, Herinneringen aan een leraar en
onderzoeker

IV Siegwart Knijpenga, Herinneringen van een oud-leerling

B De beide teksten van Goethe met vertaling

V De Metamorfose van de planten (1798)

VI De Metamorfose van de dieren (1798/99)

C Beschouwingen over de metamorfose van de planten

VII Van een weg naar de toekomst die een groot dichter baande: over de oerplant en hoe Goethe die ontdekte (1949)

VIII Naar aanleiding van Goethe’s gedicht ‘Die Metamorphose der Pflanzen (1968)

IX Over de betekenis van Goethe’s metamorfose-idee (1962)

X Iets over de betekenis van Goethes metamorfoseleer voor de ontwikkeling van de mens (1936)

XI Goethes Metamorfoseleer als sleutel tot de levensgeheimen
(1938)

D Beschouwingen over de metamorfose van de dieren

XII Naar aanleiding van Goethe’s gedicht ‘Die Metamorphose der Tiere’ (1949)

XIII Lichaamsbouw en gedrag – een sleutel in een gedicht van Goethe (1977)

XIV Goethe’s gedachten over de dierenwereld en het zoeken van de geest in de gemeenschap (1947)

XV Dier tussen licht en zwaarte – de fysiognomie van de houding (1977)

XVI Karakteristiek van het verschil tussen mens en dier (1949)

E Algemene beschouwingen

XVII Een opwekking tot natuurwaarneming (1938)

XVIII Beeld en werkelijkheid: de fysiognomische blik (1965)

XIX De taal der verschijnselen (1951)

XX Over de herkomst van de teksten

 

Christof Wiechert - Artikelen en bijdragen

Inhoud

I Inleidend woord van Christof Wiechert bij de Nederlandse vertaling van zijn artikelen

II Geschiedenis en toekomst van de antroposofische pedagogische impuls

III Overgave en zelfhandhaving, polaire bewegingen in de jonge en opgroeiende jonge mens

IV Vrijeschool en antroposofie

V Het oefenen van het gesprek. De vrijeschoolbeweging 90 jaar

VI Evaluerende gedachten over de driedeling van ons hoofdonderwijs

VII Pedagogie tussen wereldwetten en mensenwetten

VIII De herkomst van de teksten

IX Overzicht van de in het Nederlands vertaalde pedagogische literatuur van Rudolf Steiner

 

Uit de zestien voordrachten en vragenbeantwoordingen over de antroposofische pedagogie en didactiek:

’De gezonde ontwikkeling van de mens’

Inhoud

Verantwoording

IXe Voordracht Het kind van het zevende tot het negende jaar
Dornach, 31 december 1921

Xe Voordracht Het kind in het tiende levensjaar
Dornach, 1 januari 1922

XIe Voordracht
Het kind van het tiende tot het veertiende levensjaar I
Dornach, 2 januari 1922

XIIe Voordracht
Het kind van het tiende tot het veertiende levensjaar II
Dornach, 3 januari 1922

 

Inhoud

I Ter introductie, Marcel de Leuw
II Voorwoord van de schrijver

III Als inleiding
De plaats van de mens in het geheel van de kosmos Lichaam, ziel en geest pag.10; De evolutie van het bewustzijn
Opvoeding in overeenstemming met de geest van de tijd
Van lezen tot mediteren
Overzicht over de opbouw van het gehele werk

IV Commentaar
Eerste voordracht
Tweede voordracht
Derde voordracht
Vierde voordracht
Vijfde voordracht
Zesde voordracht
Zevende voordracht
Achtste voordracht
Negende voordracht
Tiende voordracht
Elfde voordracht
Twaalfde voordracht
Dertiende voordracht
Veertiende voordracht

V Bijlagen (teksten van Rudolf Steiner)
1. Over het probleem van de secundaire zintuigkwaliteiten
2. Grondbegrippen van de zintuigleer
3. Grondbegrippen van de leer van de driegeleding

VI Aantekeningen

 

 

Inhoud

Inleiding

A Algemeen

I Wolfgang von Wartburg, Van het vertellen van sprookjes naar het geschiedenisonderwijs (1976)

II Christoph Lindenberg, Gedachten over een periode geschiedenis in klas 5, uit: ’Geschichte lehren’ (1981)

III Karl Heyer, ’Enkele algemene beschouwingen over de eerste drie, vier na-Atlantische cultuurperiodes’ (1939)

IV Magchiel Matthijsen, Waarom we de leerlingen in de 5e klas met de oude culturen laten kennismaken (2010)

V De cultuurperiodes en de wezensdelen van de mens

VI Betekenis en beschrijvingen van het Kali Joega (verschillende auteurs)

B De oud-Indische cultuur

I Rudolf Steiner, Enkele aanhalingen uit het werk van Steiner die betrekking hebben op de oud-Indische cultuur

II Over het land en zijn oudste bewoners (versch. auteurs)

III
A Uit de oude Indische denkwereld
1. De schepping van de wereld
2. De godenwereld; Brahma, Visjnoe, Sjiva
3. Geweldloosheid; Al-eenheid, (basisgedachte van de ecol. bew.)
4. Betekenis van het offer
5. De eeuwige kringloop van de tijd; reïncarnatie
6. Karma, de eeuwige wet van oorzaak en gevolg
7. De leer van de yoga

B Uit de oude Indische leefwereld
1. De kluizenaar/asceet
2. Het pad van devotie en verering
3. De goddelijke oorsprong van de dans
4. De rivier de Ganges
5. De kasten
6. De heilige koe

IV Over de Bhagavad Gita; Krisjna en Arjoena
1. Korte inhoud van de Gita
2. Enkele teksten uit de Gita
3. Hans-Joachim Strüh, De impuls die Krisjna geeft aan het
ik-bewustzijn (1987)

V De plaats van Boeddha in de periode
1. Inleiding
2. Chr. Seitz, Over de plaats van Boeddha in de oud-Indische cultuurperiode in klas 5

VI Enkele thema’s rond het boeddhisme
A Uit de boeddhistische denkwereld
1. Steiner vertelt een boeddhistische fabel
2. De stoffelijke en de materiële wereld
3. De dorst naar het bestaan
4. Illusie
5. Maja, de afwijzing van de uiterlijke wereld
6. Onthechting van de aan de wereld geketende zintuigen
7. De weg van de innerlijke ontwikkeling: meditatie

B Uit de leefwereld van het boeddhisme
1. De vijgenboom
2. De lotusbloem
3. Het boeddhabeeld

C De oud-Iraanse cultuur

I Rudolf Steiner, Enkele aanhalingen uit het werk van Steiner die betrekking hebben op de Perzische cultuur

II De mythe van de geboorte van de tweelingbroers Ormoezd en Ahriman

III Enkele beschrijvingen uit het stencil van Paul Veltman

IV Daniël van Bemmelen, Perzië, een artikel uit de reeks ’De opbouw van het geschiedenisonderwijs’ (1940)

V Daniël van Bemmelen, Uit het leven van Zarathoestra, enkele teksten uit zijn boek: Zarathouštra, de eerste profeet van Christus (1967)

VI Markus Osterrieder, enkele gedeelten uit: ’Die Durch-lichtung der Welt’ (2008)

VII Hermann Beckh, Over Zarathoestra en het verschil met Het oude-Indië, uit: Die Welt der Mysterien (z.j.)

VIII Hans Rudolf Niederhäuser, Toneelbeeld uit het oud-Iraanse leven

IX Enkele teksten

D De Soemerische cultuur

I Rudolf Steiner, Enkele aanhalingen uit het werk van Steiner die betrekking hebben op de Soemerische cultuur

II Hoe de Soemeriërs de wereld beleefden en waarom zij hun leven zo inrichtten
1. De geografie
2. De inbezitneming van het gebied
3. De moeilijke uiterlijke omstandigheden
4. Het antwoord van de Soemeriërs; de stad
5. Het geschenk van de godin
6. De mythe van Inanna en haar afdaling naar de onderwereld

III Hartmut Schmökel, ’Een dag uit het leven van de oude Soemeriërs’, uit: ’Ur, Assur en Babylon’ (1957)

IV Acht thema’s uit de Soemerische cultuur
1. Het leven
2. De stadsstaat
3. De tempel en de tempeleconomie
4. Over het ontstaan van het schrift
5. De Ziqqurat
6. De Chaldeeuwse sterrenkunde en de meetkunde; introductie van de cirkel
7. De beelden van de bidders
8. Twee verhalen

V Gilgamesj, mythe en commentaar van Steiner e.a. auteurs

E De Egyptische cultuur

I Rudolf Steiner, Enkele aanhalingen uit het werk van Steiner die betrekking hebben op de Egyptische cultuur

II De Osiris-mythe met commentaar van Steiner, en over enkele andere goden

III Beeldvertelling: een dag uit het leven van de Egyptenaar

IV Elf thema’s uit de Egyptische cultuur
1. De Nijl
2. De zon
3. De farao
4. Het dodengericht, graf, de mummie en de begrafenis
5. De piramide
6. De sfinx
7. De hiëroglyfen
8. De scarabeus (Frits Julius)
9. De papyrusplant
10. Toet-anch-Amon
11. Enkele symbolen

V Hans Rudolf Niederhäuser, Toneelbeeld uit de Egyptische cultuur

VI Een zonnehymne van Amenophis III (tekst voor recitatie)

F Overeenkomsten en verschillen tussen Mesopotamië en Egypte

I Irma von Lorenz, ’Overeenkomsten tussen de culturen van Mesopotamië en Egypte bezien vanuit verschuiving van het lentepunt’ uit: ’Sternenrhythmen in der Geschichte’ (1986)

II Verschillen tussen de culturen van Mesopotamië en Egypte (verschillende auteurs)

G Bijlage, Blik op de Prehistorie

De prehistorische tijd en de overgang naar de landbouw; overzicht van de eerste grote uitvindingen

 

Inhoud

Inleiding

Deel I (algemeen)

1. Christof Lindenberg, ‘Griekenland’ uit: ‘Geschichte lehren’
2. Hans-Rudolf Niederhäuser, ‘Hoe beleven de kinderen van de 5e klas het eerste geschiedenisonderwijs?’
3. Magchiel C. Matthijsen, Rond het elfde jaar; het vak geschiedenis als hulp bij de opkomst van nieuwe zielevermogens
4. Enkele karakteriseringen van Rudolf Steiner van de vierde, de Grieks-Romeinse, cultuurperiode
5. Sigismund von Gleich, enkele teksten uit: ‘Mysterien-dämmerung und Christuserscheinung’
6. Jörgen Smit, Athene en Sparta

Deel II (materiaal)

I Het land en de zee

II De Goden; het orakel van Delphi

III Over de Ilias van Homerus

IV Heinrich Schliemann en Troje

V Athene: de Haven, de Agora en de Akropolis

VI Lycurgus en Sparta

VIIa Ontstaan en betekenis van de Polis

VIIb Ontstaan en betekenis van het schrift en het geld

VIII Draco en Solon, wetgevers in Athene

IX De Ionische opstand en het begin van de Perzische Oorlogen

X Miltiades (de slag bij Marathon)

XI Xerxes en Themistokles; de zeeslag bij Salamis

XII Olympia en de Olympische Spelen

XIII Philippus (Macedonië) en Demosthenes (Athene); Chaironeia

XIV Alexander de Grote - zijn jeugd

XV Alexander de Grote - de veldtocht

Deel III (Bijlagen):

1. Samenvatting van de Ilias
2. De eerste 7 regels uit de Ilias in het Grieks, in fonetisch schrift en in vertaling; de hexameter
3. Hans Rudolf Niederhäuser, Cultuurhistorische toneelscene
4. Vormtekenen en Griekse wiskunde voor klas 5 (Thales)
5. Griekse euritmie: het Evoe
6. De strijd tussen Athene en Poseidon; de olijf
7. Theseus en de Minotaurus, en als koning van Athene
8. Herodotus, de eerste geschiedschrijver
9. De ring van Polycrates (verhaal)
10. Korte thema’s:
    a de familie
    b de slaven
    c de tempel
    d het schip (de trireme)
    e de hopliet

Literatuur

 

Inhoud

I Inleiding en verantwoording

II Autobiografische schets (1948)

III Over de werkingen uit het gebied van de derde hiërarchie (1979)

IV Herinneren en beeldend voorstellen

V De rol van de mythologie in de opvoeding (Over de Noordse en de Griekse mythologie)

VI Denken en willen in hun verschijning in de mythologie (Achtergronden van de Griekse en Noordse mythologie)

VII Een korte introductie in de grammaticaperiode van klas 4

VIII Over verleden, heden en toekomst klas 4 (en klas 5)

 

Voorwoord

I Pedagogie en didactiek

1. De voorstellen van R.Steiner voor het scheikundevak
2. De eerste elementen van een organische scheikunde
3. Wat we verstaan onder “de innerlijke naturen” van stoffen
4. 4Wegen door de periode
   a. De periode inleiden
   b. Naar het hoofdthema toe
   c .De drie principes in de Kl9-12
   d. Waar komt het brandbare vandaan?
   e. Omvorming denkend beleven
   f. Van koolstof naar ether
   g. Door de ‘naturen’
   h. Weer terugkeren naar de mens
5. Een overzicht van de leerstof
6. Iets over pedagogie en de methode
7. Literatuur

II Stadia van de loutering

1. Kooldioxide
2. Het hout
3. Pedagogische opmerking tussendoor
4. Suiker
5. Alcohol
6. Ether
7. Narcosemiddelen
8. Azijn

III Gedachten tussendoor

1. Verbrandingsproducten
2. Wat gaan we nu behandelen?
3. Een mogelijkheid: de waterstof

IV Wolken van stank contra bloemengeuren

1. Boterzuur
2. De ester
3. Capronzuur
4. Glycerine
5. Stoffen en levende organismen .
6. Medicijnen- en geurstoffen
7. Een overzicht met behulp van een natuurbeeld

V Iets over de aardolie

1. Inleiding
2. De producten van aardolie
3. Olie en macht

Randgebieden

Houtskoolbranderij

• De bergen in
• De houtskoolmeiler
• Het aansteken
• Het doorbranden
• Het einde van het branden
• Natuurgeweld
• De smeultechniek

Alcohol

• Historische gegevens Fysiologische aspecten
• Technische aspecten
• Alcohol als brandstof
• Tractor met alcohol-motor
• Het vol.-% en gew.-% van alcohol
• Champagne
• Foezelolie

De narcose

• De eerste beschrijving
• De situatie voor de uitvinding
• De voorbereidingsfase
• De doorbraak
• De concurrenten van de ether
• Ter aanvulling enkele jaartallen
• De moderne narcose

Azijn

• Azijnbereiding volgens een oud proces
• De moderne productie van azijn
• Rondpomp procedure Het submersie-proces
• Voorschriften voor azijn en azijnzuur
• Azijnsoorten
• Toepassingen

Etherische oliën

• Voorkomen en samenstelling
• Het ontstaan van olie in de plant
• Methoden om etholiën te winnen
• Enkele plantenoliën
• Engelwortelolie
• Anijsolie
• Oliën van naaldbomen
  a. De zilversparnaaldenolie
  b. De bergdennaaldenolie
  c. De sparrenaaldenolie
• Rozenolie
• Terpentijnolie
• Kamilleolie
• Benodigdheden

Aanhangsel

I. Schema’s;
II. Boeken M v.M.

 

Inhoud

Een opmerking vooraf

I. Inleiding

1. Het voorstel van R.Steiner voor het leerplan
2. De problemen die opduiken bij de begripsvorming
3. Menskundige aangelegenheden
4. Een overzicht over de lesthema’s

II. De verschijningsvormen van zouten

1. De periode inleiden: De taal van de vormen
2. Het karakteristieke van zouten
   a. Zoutkristallen tussen andere natuurlijke objecten
   b. Het oplossen
   c. Het kristalliseren
3. Diffusie en osmose
   a. Diffusie
   b. Semipermeabel
   c. Osmose
   d. Samenvatting
4. Het ontstaan van zout, zoutwinning en toepassingen
   a. Behoefte aan zout
   b. Het ontstaan van zoutafzettingen
   c. Voorkomen
   d. Data van keukenzout
   e. Keukenzout in de mens
5. Een pedagogische opmerking tussendoor

III. Kwantitatieve en geometrische thema´s

1. De verzadigingsconc. in afh. van de temperatuur
2. Kristallografie
   a. Een weg door de kristallografie
   b. Symmetrie- elementen en operaties
   c. Symmetrie in de natuurrijken en in de mens
   d. Roosters: ´t Tekenen van kristallen met de ruimte eromheen
   d´Het begrip “materieel voorwerp in de ruimte”

IV. Zuur gas en base

1. De invloed van het vuur
   a. Kristalwater
   b. Wat doen we als we schema´s maken?
2. Belangrijke zuren
   a. Zwavelzuur
   b. Salpeterzouten en salpeterzuur
   c. Zoutzuur
3. Belangrijke basen
4. Eigenschappen van zuur-zijn en base-zijn
   a. De pH-waarde
   b. Sterke zuren, zwakke zuren – buffer
   c. Beeldvorming van de kwaliteiten “zuur” en “base”
   d. Verwantschap tussen zouten en hun reactieproducten

V. Zuur-stammen en base-stammen

1. Zoutbereiding uit zuur en base
   a. Het ontstaan van zoutslik
   b. Koper-aardbase als neutralisatie middel

2. Tabel van enkele belangrijke zouten en hun namen

3. Het begrip van de zuurstam en de basestam
   a. Van het geheel naar de delen
   b. Het begrip zuurstam ontwikkelen
   c. Hoe ontstaat eigenlijk de deeltjesvoorstelling?
   d. Het begrip basestam ontwikkelen

4. Elektrolyse
   a. Elektriciteit

5. De innerlijke openheid van zouten

6. Problemen in verband met de nomenklatuur

VI. Randgebieden

1. De ontginning van zout
2. Kristallen kweken
3. Meer proeven over osmose en de water-onttrekkende kracht van zouten
4. Zoutwater, zouttuinen, zoutlandschappen
   a. Zeewater
   b. Zeezoutwinning
   c. De dode zee
5. Morfologische kristallografie
   a. De drie symmetrie-elementen van kristallen
   b. De symmetrie families
   b1. De grondwet van de kristallografie
   b2. Het kristalsysteem; systemen, klassen
   c. Fenomenologie en roosterstructuren
   d. Concrete kristallen: pyriet, markasiet, aluin, keukenzout, sylvien, schöniet en blauw vitriool
   Aanvulling (vertalers)
6. Roosterbeelden
7. Zwavelzuur en zwavelig zuur
   a. Zwaveldioxide en zwavelig zuur
   b. Zwaveltrioxide en zwavelzuur
8. Salpeterwoestijnen en salpeterwinning
9. Indicatoren, rode kool, invloed van pH op plantenkleuren, lakmoes
   a. Welke indicatoren zijn aan te bevelen?
   b. Voorkomen en chem. aanduiding van de rode koolkleurstof
   c. Rode koolkleur en de pH-waarden
   d. Vruchtesappen, verandering van kleur en pH
   e. Lakmoes
10. Schriftelijke vragen voor de leerlingen

Chemikaliën en apparatuur
Register
Literatuur voor de fenomenologie van de natuurwetenschappelijke vakken (M.v.Mackensen, e.a)

 

Inhoud

Voorwoord

I. Vroege stadia van de wereldontwikkeling

I. Waarnaar wij streven
II. Ronden, globen, hoofdtoestanden en perioden, een theorie van de evolutie 4
III. Vroege vormen van de mens, het ontstaan van de imponderabilia
IV. De verandering van de zielekrachten
V. Een beoordeling tussendoor

II. Het stadium van de imponderabilia

I. Het ”boven en beneden” van de mens en de imponderabilia
II. Stof en ’mensenproces I
II. Imponderabilia-therapie
IV. Vanuit de theapie de processen leren kennen
V. De voorlopige kennis van de stof onder het gezichtspunt van de imponderabilia
VI. Terugkijken: Op zoek naar de processen

III. Verinnerlijkte processen, bestuderen aan de hand van typische substanties

Kiezel

1. De bron van kiezel
2. De tegenstellingen van de kiezel
3. Kristal en water
4. Het Jaspisgeheim
5. Proeven voor op school
6. Kiezel in de mens
7. Elementair silicium
8. Het sproeien van kiezelwater bij de aanbouw van planten
9. Wat is kwarts? Nog een opmerking

Zwavel

1. Waarnemingen in de natuur
2. Experimentele beelden
3. Physisch-chemische krachten
4. Zwavelvergiftiging en zwavel-therapie
5. Van beeld naar proces

Kalken

1. Natrium
2. Kalium
3. De kalk en het calcium
4. De troebele kalksteen en het Drummondse kalklicht

Fosfor

1. Uiterlijke aspecten van de imponderabiliadragers fosfor en zwavel
2. Elementaire fosfor
3. De fosfortherapie en zijn verschillende richtingen
4. Het diepere van de fosfortherapie
5. Processen die zich rond de gereduceerde fosfor in de mens afspelen
6. Het fosforproces
7. De verschijnselen bij proeven
8. Fosfaat voor de bemesting

Stikstof

1. Lucht, weggenomen uit het landschap
2. Het onderzoek aan de lucht
3. Verbrandingslucht en ademlucht
4. De invloed van stikstof op sportduikers
5. De invloed van lucht en zuurstof op de wezensdelen bij het duiken
6. Proeven doen om stikstof te ontmoeten
7. Lachgas
8. Ammoniak
9. Salpeter en springstoffen
10.Terugblik op de stikstofchemie
11.Stikstof bij de groei van planten
12. Slotopmerking over de methode

IV. Een uiterlijk beeld van enkele andere stoffen

Koolstof
Waterstof
Zuurstof
Aluminium
Magnesium

V. Een modelvrije invoering van de formules

1. De overgang van de 10e naar de 11e klas
2. Wetten en atomen
3. Wegen die je vanuit de waarneming kunt gaan
4. De grote ontdekking
5. De lespraktijk
6. Oxidatieve en reductieve valentie
7. Wat kun je bereiken?

VI. De vernieuwing van de scheikunde

1. De problemen, de stand van het onderzoek – en wat men zou wensen
2. De imponderabilia – een aanloop tot een proefvlucht in de vrije ruimte waar geen objecten bestaan

VII. Randgebieden

Aanvoegsel kiezel

1. Het kiezelgehalte en de kiezeltherapie
2. Kiezel in de land- en tuinbouw
3. Kiezelzuur en de heermoes

Aanvoegsel zwavel

1. De zwavel op de jupitermaan Io
2. Vulkanische zwavel op de aarde
3. Zwavel als desinfectie- en bestrijdingsmiddel
4. Zwavel uit kool, aardolie en –gas
5. Pyriet

Aanvoegsel fosfor

1. De ontdekking van de fosfor
2. Fosfaten in levensmiddelen

Aanvoegsel stikstof

1. Hoogte-ziekte
2. Onderwater duiken
3. Schatduiken
4. Tests, of men voor het duiken geschikt is
5. Guano
6. De arbeid in Caissons
7. Lachgas
8. Stikstofmonoxide

Aanbod van apparatuur voor de scheikundelessen in de 11e klas

Register

Literatuur voor de fenomenologie van de natuurwetenschappelijke vakken, M.v.M. e.a.

 

Inhoud

Verantwoording van de uitgever

Frans Lutters, De spirituele benadering door Daniël van Bemmelen van de cultuurgeschiedenis en de mysteriën van de oudheid

A Van Bemmelen als onderzoeker van de mysteriegeschiedenis

I De Mysteriën der Oudheid (1935)

II Het mysterie van de Nathanische Jezus (1969)

III De esoterische betekenis van de Alexandertocht (1971)
1 ’Aristoteles, Alexander en de Michael-impuls’
2 ’Dionysos, Midas en de Gordiaanse knoop’
3 ’De stichting van Alexandrië’
4 De geestelijke gevolgen van de Alexandertocht. Alexandrië en de Serapis-cultus

IV Het karma van de vrijeschool-beweging (1974)
(met een commentaar van Frans Lutters)

B Goethe-studies

V Vier hoofdstukken uit Goethe’s ’Pedagogische Provincie’ (1948)
4 De esthetische opvoeding tot vrij mens
5 De kunstenaar als opvoeder
6 Goethe en Pestalozzi
7 De Pedagogische Provincie

C Pedagogische studies.

Enkele vruchten van het werkals klassenleraar en leraar religieuze oriëntatie

VI Rudolf Steiner in de Haagse vrije school (1934)

VII De verwerkelijking van Goethe’s idee van een religieuze opvoeding (1959)

VIII Over geschiedenis en betekenis van de kinderhandeling

IX De betekenis van Jeanne D’Arc voor het kind rond het 13e jaar (1946)

X Het taalonderwijs in de lagere klassen van de vrijeschool (1960)

 

 

Inhoud

De ’Novelle’ van J.W. Goethe

I Verantwoording van de bewerker

II Korte historische inleiding

III Uitspraken van Goethe over zijn Novelle

IV Het verhaal van de jongen en de leeuw

V Enkele commentaren op de Novelle

VI Suggesties voor een bespreking in de klas

 

Inhoud

I Inleiding en verantwoording

II De historische context

III Fr. Schiller, De zending van Mozes (1789)

IV Fr. Schiller, Iets over het leven binnen de eerste mensengemeenschap volgens de aanwijzing van de oorkonde van Mozes (1789)

• De overgang van de mens naar vrijheid en humaniteit
• Huiselijk leven
• erschil in levenswijze
• De opgeheven gelijkheid van stand
• Het eerste onderscheid tussen de standen
• De eerste koning

 

Inhoud

Inleiding

I Rudolf Steiner, Menskundige veranderingen rond het 12e jaar, een voorlopige samenvatting

II Tussen hemelkunde en aardkunde. Wat zou de opgave van een vak als ’sterrenkunde’ kunnen zijn?

III Uh, sterrenkunde in de 6e klas?

IV Grondervaringen van de mens: de oerlijn, de oercirkel en en het oerkruis; geometrie en kosmologie

V Juf Liza geeft uitgebreide aardkunde en hemelkunde in klas 6 aan de hand van de globe

VI Enkele uitgewerkte thema’s voor de lessen
1. Aarde: oriëntatie in ruimte en tijd; over lengtegraden en breedtegraden en de aarde als klok
2. Aarde en zon: de dagelijkse zonnebaan; dagdelen en seizoenen
3. Zon en aarde: de zonnestand op de evenaar en de Noordpool
4. Zon, maan en aarde: tijdsbepaling aan de hemel
5. De maan: fasen en bewegingen van de maan
6. Het zonnestelsel: sterren, planeten en manen; de plaats van de planeten aan de hemel; de dagen van de week en de planeten; de aarde tussen Venus en Mars

VII 80 samenvattende begrips- en voorstellingsoefeningen (ook voor klas 7)

VIII Enkele feiten en weetjes

 

 

Inhoud

Woord vooraf van de vertaler

Inleiding van de schrijver

1 ”Ik ben ikzelf”

De verandering van de binnenwereld van het kind

2 ”Ademrijpheid”

Het midden van de kindertijd in het incarnatieproces

3 ”Ik en Jij”

Over de didactiek van de vrijeschool en de pedagogische betekenis van wat en wie tegenover het kind staat

Aantekeningen

Literatuurlijst

 

 

Inhoud

Inleidend woord van Helga Daniel

I Over het oefenen van vaardigheid en behendigheid (2001)

II Over het oefenen van de beweging in het hoofdonderwijs (2008)

III Brien Masters, ’Kwint, terts en octaafstemmingen als bewegingsimpulsen’ (1996)

IV De rechtopstaande gestalte van de mens (2001)

V Methodische vragen over het lopen en staan tijdens de lessen (2001)

VI De omvorming van de nabootsingskrachten van het kind (1998)

 

Inhoud

Het levenslichaam van de mens –zijn ’geboorte’, ontplooiing en zijn pedagogische vorming in de schoolperiode

Introductie

I Het psychische dat ontvankelijk is voor indrukken en het stelsel van levens- en vormkrachten

II Het vrij worden van de levenskrachten met de tandenwisseling

• De omvorming van de levenskrachten in elementen van het zieleleven
• De noodzaak van opvoedkundige invloed op de vrijgekomen krachten
• Opvoedkundige inwerkingen op het levenslichaam voor en na de tandenwisseling
• De werkingen van de innerlijke ’zin en waarde’ van de verschijnselen

III De psychische ommekeer: de eerste Rubicon

IV De autoriteit van de zichzelf opvoedende leerkracht

V De neigingen

• Oorsprong en richting van de neigingen
• De invloed van de opvoeding op de neigingen

VI Gewoontes en geheugen

• Gewoontes en geheugen in het samenstel der krachten
• ’Natuurlijke’ gewoontes in de vroege kindertijd – het nieuwe
• waardensysteem van de gewoontes in de schooltijd De betekenis van de gewoontes voor de levensprocessen
• Het voortleven van het verleden in de gewoontes en herinneringen
• Het opvoedkundige inwerken op de gewoontes

VII Waarneming – de vorming van het voorstellen – geheugen

• Gebonden herinnering in de vroege kindertijd
• De rol van het psychische beleven bij de vorming van het geheugen
• [De rol van de lichamelijke organen bij de vorming van het geheugen]
• Ontwikkeling en stimulering van het geheugen vanaf de tndenwisseling tot aan de puberteit

VIII Het geweten

Het geweten in de fylogenese en de ontogenese
Twee bijzondere beschrijvingen van het geweten
Het geweten en zijn relatie tot de pedagogie

IX Het karakter

• Verschijningsvormen en gebieden
• Over de ontwikkeling en de vorming van het karakter
• De opvoeding van het karakter

X Het temperament

• Temperament en constitutie
• Methodische vragen
• Steiners opvatting van de temperamenten
• De verbinding tussen de erfelijkheidsstroom en de individualiteit (1909)
• De blik op de psychische bijzonderheden (1919)
• Tegenstrijdigheden
• De relatie met de pedagogie – een voorbeeld (1922)

XI Het samenhangende beeld

[XII Dit hoofdstuk werd niet vertaald]

XIII De ’geestelijke gestalte’

XIV De belichaming van de geest in het lichaam

XV Pedagogische basisprincipes en de inhouden van het onderwijs

XVI Aantekeningen

 

Inhoud

Voorwoord van de schrijver

1. De ’Sixtijnse Madonna’ en het ’Koor van de ongeborenen’

Rafaël en Nelly Sachs

2. De mensenziel en de kosmos

Over het leven vóór de conceptie

3. ’Vanuit de geestgemeenschap naar de aardegemeenschap’

Voor het binnentreden van het leven op aarde

Bijlage:

Rudolf Steiner, ’De overgang van het psychisch-geestelijke bestaan naar het zintuiglijk-fysieke bestaan in de ontwikkeling van de mensheid’ (1922)

Aantekeningen

Literatuurlijst

 

Gratis downloads: kaarten en afbeeldingen behorende bij de materiaalmap, om te printen en eventueel op te hangen.

romeinen_kaarten_pdf.zip

romeinen_afbeeldingen_pdf.zip

romeinen_drie_leesteksten.pdf

Inhoud
Introductie

A Algemeen oriënterende beschouwingen

I Wie waren de Romeinen?, een compilatie

II De deelnemers aan en de functies binnen het staatsbestel, een overzicht met toelichting

III Bijdragen aan een spirituele visie op de Romeinse geschiedenis

1. Karl Heyer, ’Uitwerking van gedachten van Steiner over de Romeinse Cultuur
2. Emil Bock, uit: ’Keizers en apostelen’
A Het oude voorkeizerlijke Rome
B De keizercultus
3. Lothar Vogel, Romeins recht, imperium en de betekenis van eigendom
4. Friedrich Hiebel, ’De Keizercultus’
5. Sigismund von Gleich, uit: ’Mysteriendämmerung und Christuserscheinung’
A Roma-Mars en Amor-Venus; Romes onoverwinnelijkheid
B De magie van het woord
C De Volken-Moloch
D De wederopstanding van Egypte
6. P. Van Schilfgaarde, Over de Romeinse godsdienst en haar goden
7. H.W. de Graaff, A Res Publica, B de Pax Romana en C de verhouding tot de natuurkrachten
8. Berthold Wulf, Roma – Amor

B Over Inhoud en pedagogie van deze periode

IV

1. Rudolf Steiner over de methodiek van de geschiedenislessen

2. Christoph Lindenberg, over de hele geschiedenisperiode
(beide perioden) in klas 6, uit zijn boek ’Geschichte lehren’
3. Hans-Rudolf Niederhäuser, Uit het Nawoord van zijn boek
’Römische Sagen und Geschichten’
4. Helmut von Wartburg, ’Een pedagogische insteek in de periode over
de Romeinen’

C Materiaal voor de leerlingen

V Uit de geschiedenis:

1. Inleiding en kort beeld van het land en de volken van Italië
2. Romulus en Remus en de stichting van Rome
3. De Sabijnse maagdenroof
4. Numa Pampilius, de tweede koning
5. Over het leven van de eerste Romeinen; Vesta, Manen, Laren en Penaten;Janus en de Geniën
6. Van de kindertijd (de zeven mythische koningen) naar de volwassenheid (Brutus en de stichting van de republiek)
7. Het Forum Romanum, de tempels van Janus en Jupiter e.a., een rondwandeling; de triomftocht
8. De betekenis van de oud-Romeinse deugden; Marcus Curtius, een Romeinse heldensage en zijn betekenis (M. Laffrée)
9. Patriciërs contra plebejers; de strijd voor de rechtsgelijkheid
10. Van boerenstaat naar wereldrijk. Het bezit van de grond en de broers Tiberius en Gaius Gracchus
11. Cato, uit het leven van een echte Romein (een leestekst)
12. Arnold Henny, ’Caesar en de ondergang van de republiek’; Caesar en Brutus
13. De ondergang van het Romeinse rijk als pedagogische uitdaging

VI Ontstaan van het christendom en vervolging van de christenen

1. Magchiel Matthijsen, Van de rol van de vaders in de Republiek naar die van de moeders in de Keizertijd en bij de opkomst v/h christendom
2. Keizer Augustus, koning Herodes en de geboorte in Bethlehem
3. De vervolging van de christenen; keizer Constantijn de Grote
4. De ondervraging van enkele christenen in Afrika (leestekst)

VII Enkele speciale Romeinse thema’s

1. Latijnse woorden die wij nu nog gebruiken
2. Hoe de Romein over het leven na de dood dacht
3. De Vestaalse maagden
4. De Sibyllijnse boeken
5. Tussen de zekerheid van het geloof en de onzekerheid van het bijgeloof
6. Familie, kind (onderwijs) en toga: van discipel tot discipline
7. Het leger: Over de oorlogvoering; Brief van een legionair (leestekst), en de limes
8. De redevoering en het rostra
9. Wegenbouw en aquaduct
10. De slaven
11. De gladiator
12. De thermen
13. Pompeji, tragedie en ’geluk’ van een uitbarsting

VIII Romeinen en Grieken, een vergelijkende terugblik

IX De Romeinen en de Germanen

1. Een Romein ziet de Germaanse Landen (Tacitus)
2. De slag in het Teutoburgerwoud

X De Grote volksverhuizing

XI Bijlagen:

1. Een filosofisch gesprek over deugden en zwaktes
2. Een lijst met Latijnse namen en woorden voor opstel en de couleur locale

 

Inhoud

Inleiding

1 Rudolf Steiner, Het kind voor het zevende jaar, een voordracht (1921)

Medische gezichtspunten

2 Karl-Reinhard Kummer, Het medisch onderzoek door de schoolarts (1991)
3 Renata Wispler, Schoolrijpheid, maar wat rijpt er nu precies? (2009)
4 Elke Schaffrath, ’Een medisch-menskundige blik op de schoolrijp- heid’ (2011)
5 Thomas Marti, Pedagogisch-medische gezichtspunten met betrekking tot de schoolrijpheid (2004)
6 Hanno Matthiolius, Het schoolrijpheidsonderzoek (1987)
7 Danielle Lehmann / Hansueli Albonico, Schoolrijpheid vanuit recentelijk medisch onderzoek (2003/1994)
8 Karl-Reinhard Kummer, Wanneer is een kind schoolrijp? (2003)
9 Aart van der Stel, ’Naar school!’

Pedagogische gezichtspunten

10 Nancy Foster, Enkele gezichtspunten t.a.v. de schoolrijpheid (1996)
11 Ingrid Ruhrmann, ’Hoe ondersteunen we de kinderen wanneer de natuurlijke ontwikkeling achterblijft?’ (2009)
12 Gabriele Albrecht, Hoe kan ik aan een kind aflezen of het etherlichaam gereed is voor het leerproces op school? (2012)
13 Bärbel Kahn, Lichaamsdominantie en schoolrijpheid (2011)

Pedagogisch-onderwijskundige benaderingen

14 Armin Krenz, ’Nu begint de ernst van het leven’, discussies rond de leerrijpheid (2007)
15 Rainer Patzlaff, Doris Boeddecker, Martina Schmidt, De leeftijd waarop kinderen naar school gaan en de ontwikkeling van de gezondheid (2006)
16 Jahn-Dessecker, Opnameprocedures op vrijescholen (1996)

 

Inhoud

Verantwoording

Algemene beschouwingen

1. Rudolf Steiner over de menskundige veranderingen rond het twaalfde
jaar. Een compilatie uit de pedagogische voordrachten van Rudolf Steiner
2. Causaliteit, de nieuwe opdracht; een aanzet in enkele oude en nieuwe vakken
3. Gedachten over de methodiek, (I) a.h.v. de Hemelkunde (Maan en aarde)
4. Id. (II), a.h.v. de Aardrijkskunde (de rivier)
5. Van Mythe, via sage naar Ridderverhaal

Een algemeen beeld van de twaalfjarige

6. De tweede Rubicon; aanzet voor een psychologisch beeld van de twaalfjarige
7. Benedictus, ’Beschermheilige’ van de zesde klas
8. Een filosofisch gesprek over deugden en zwakheden

Over enkele vakken afzonderlijk

9. Een vergeten vak; over de betekenis van Plant- en Dierkunde in klas 6 (Aanzet voor een leerplanstudie)
10. Waarom wilde Steiner Sterrenkunde in klas 6?
11. Wat doen we met de Meetkunde?
12. Perspectief, projectie, doorsnijdingen en zwart-wit tekenen; vier andere vergeten ’vakken’?
13. Van communicatie naar de schoonheid van de taal; een weinig bekende aanwijzing van Steiner

’Lesvoorbeelden’; materiaal voor vakken waarvan sommige tot de officiële CITO-leerdoelen behoren

14. Ecologie, denken vanuit totaliteiten
15. Evolutie, de stap van dier naar mens en de kloof tussen mens en dier
16. Elementaire Burgerschapskunde; over de geschiedenis van monarchie, democratie, aristocratie en republiek
17. Gesprekken over taal I, De introductie van een gedicht
18. Gesprekken over taal II, De geschiedenis van het woord; naar aanleiding van een ’spiegel’ (een voorbeeld uit de etymologie)
19. Gesprekken over taal III, Een gigantisch woordenboek; (een excursie naar de bibliotheek)
20. De introductie van het voegwoord en de hulp daarbij van een Romeinse tekst; verder een bijdrage daarover van Heinz Zimmermann
21. De Prehistorie; een aanvulling vanuit een beschouwelijke hoek
22. Een ”Latijnse les” en de Latijnse taal als bouwwerk
23. Voor de Engelse lessen: ’What a real Englishman should (do) and shouldn’t (do)’ (ook voor klas 7)
24. Over herbezinning, aanpassingen en een wereld-uur in klas 6. Een suggestie

 

Inhoud

Vijf biografische ontwikkelingsmomenten

Verantwoording

I Algemene inleiding in het thema

1 Peter Selg, ’De essentie van de eerste twee zevenjaarsperiodes in vogelvlucht’ (2000)
2 Karl-Reinhard Kummer, ’Fasen in de psychisch-geestelijke ontwikkeling van het kind’ (2006)
3 Peter Prümm, ’Een overzicht van de werking van de geestelijk-psychische krachten’

II Het moment van het Ik-zeggen (3 jaar)

4 Rudolf Steiner, ’Over de belichaming van het Ik’ (1920)
5 Peter Selg, Het keerpunt in het derde levensjaar –Bijdragen tot de geboorte van het ik-bewustzijn van het kind (2000)
6 Karl König, ’Het moment van het ik-zeggen’ (1957)
7 Wolfgang Schad, uit: ’Kindertekening en de groei van de organen’ (1976)

III Het moment van de transformatie van de vrije etherkrachten in denkkrachten en de tandenwisseling (6 -7 jaar)

8 Rudolf Steiner, Over de tandenwisseling (1924)
9a Peter Selg, De tandenwisseling en de individualisering van het over-geërfde lichaam (2000)
9b Peter Selg, De voortgaande metamorfose van de etherische, lichaams-vormende beeldkrachten in zielekrachten (id.)
10a Armin Husemann, De pedagogische psychologie van de tandenwisseling (1996)
10b Armin Husemann Het midden van de tandenwisseling (id.)
11 Stefan Leber, De tandenwisseling (1993)
12 Wolfgang Schad, uit: Tandenwisseling en schoolrijpheid (1977)
13 Michaela Glöckler, De transformatie van groei- en regeneratiekrachten in denkactiviteit (2006)
14 Wolfgang Schad, ’Het ontstaan van de gezondheids- en de denkkrachten uit de levenskrachten’ (1991)

IV Het moment van de eerste Rubicon (9-10 jaar)

15 Rudolf Steiner, ’De niet meer doorzichtige leraar’ (1924)
16a Peter Selg, De vorming van het ritmische systeem aan de directe omgeving - de harmonisering van adem en bloedsomloop en van het zenuw- en stofwisselingsproces (2000)
16b Peter Selg, Het ontstaan van een verinnerlijkt zelfbewustzijn
16c Peter Selg, De verdere ontwikkeling van het spier- en skeletsysteem
17 Armin Husemann, Het midden van de tandenwisseling (vervolg van hoofdstuk 9b)
18 David Martin, Rond het 9e, 10de jaar: het midden van de kindertijd, een benadering (2012)
19 Hadumoth Rotges, Wat gebeurt er geestelijk-psychisch en lichamelijk in het negende jaar? (?)
20 Rosemaria Bock, Gestalte en gestalteverandering in het 9e, 10e jaar (2004)
21 Magdalene I. Kiefel, ’De Rubicon van het 10e jaar en het leerplan’ (1979)
22 Johannes Denger, De Rubicon (1985)
23 Tobias Richter, Menskunde aan de hand van ’Wieland de smid’ (1986)

V Het moment van de ’andere’ Rubicon (12 jaar)

24 Rudolf Steiner, ’De andere Rubicon van het leven’ (1919)
25 Peter Selg, De voortgaande vorming van het spier- en skeletsysteem
26a Ernst-Michael Kranich, ’De betekenis van de causaliteit voor het 12-jarige kind’ (1997)
26b Ernst-Michael Kranich, ’Wat causaliteit is en wat niet’
26c Ernst-Michael Kranich, ’Hoe komen we tot het causale oordeel?’
27 Magchiel Matthijsen, Rudolf Steiner over de menskundige veranderingen rond het 12e jaar (2012)
28 Magdalene I. Kiefel, Het keerpunt van het twaalfde jaar (1980)
29 Magchiel Matthijsen, Gedachten over de methodiek; Het nieuwe leermoment in klas 6 a.h.v. de Hemelkunde (Maan en aarde) (2014)

VI Het moment van de aarderijpheid (13 – 14 jaar)

30 Rudolf Steiner, ”Over de geslachtsrijpheid” (1920)
31a Peter Selg, ’Over het bereiken van de geslachtsrijpheid’ (2000)
31b id. De krachtendynamiek van de puberale stemwisseling en het zich innerlijk toe-eigenen van de gesproken taal
31c id. De verbinding tussen het denken en het willen en hoe jongeren de wereld begrijpen
31d id. De werkzaamheid van de wezensdelen
32a Wolfgang Schad, Het wezen van het astrale lichaam (1981)
32b Wolfgang Schad, De ommekeer in de puberteit – Levensprocessen en de geboorte van de ziel (1992)
33 Ernst-Michael Kranich, ’Over de geboorte van het astrale lichaam’
34 Armin Husemann, De zucht van het ontwakende ik naar gevaar – over de psychologie van de puberteit (1996)

 

Inhoud

I Enkele inleidende opmerkingen

II Teksten van Rudolf Steiner

1. Gebed voor een ziek kind (9 jaar)
2. Enkele gedeelten uit de voordracht ”De missie van het oud-Hebreeuwse
volk” (1909)
3. Enkele gedeelten uit de ’Mozes-voordracht’ van Rudolf Steiner (1911)

III Ontwikkelingen in het concept God en het beeld van Jahwe

4. Erich Fromm, ’Vier fases in het concept God’ (1966)
5. Emil Bock, ’Het beeld van Jahwe bij Mozes en de profeten’ (1935)
6. Karen Armstrong, De Schepping; ’monotheïsme versus polytheïsme’(1996)

IV Uit de menskunde:

7. Rudolf Treichler, ’De derde klas binnen de tweede zevenjaarsperiode’ (1982)
8. Hans Harres, De crisis van het kind in het negende jaar (1988)
9. Joep Eikenboom, Hoe de vertelstof van klas drie uit de menskunde voortkomt (2015)

V Antroposofisch georiënteerde achtergronden van de Hebreeuwse geschiedenis

10. Sergej Prokofieff, ’Abraham en de oud-Hebreeuwse cultuur’ (1995)
11. Emil Bock, ’Abraham, de vader van het monotheïsme’(1934)
12. Karl König, ’Over Hebreeërs, Israëlieten en Joden’ (1965)
13. Maria Christiane Benning, Het Oude Testament als cultuurgeschiedenis in het negende jaar (1953)
14. Dan Lindholm, Wat is de plaats van het Oude Testament?

VI Kaïn en Abel, het boze en het ontstaan van het geweten

15. Magchiel Matthijsen, Over de aanleg van het geweten n.a.v. de ontmoeting met het boze in het Paradijsspel (2015)
16. Hans Peter van Manen, De Tempellegende, Kaïn en Abel en hun nakomelingen (1997)
17. J.G. Sutherland, Kaïn en Abel (19832)

VII Wie was Mozes en hoe vertellen we over hem?

18. Emil Bock, ’De dualiteit van wet en tabernakel’ (1935) en Michaël als volksgeest en tijdsgeest
19. André Neher, ’Over de persoonlijkheid van Mozes’ (1956)
20. Hoevertellen we over Mozes? Thomas Mann, Das Gesetz

VIII Over enkele periodes afzonderlijk

21. Johannes Denger, De Rubicon tegen de achtergrond van enkele karakteristieke periodes in de derde klas (1985)
22. Jacob Streit, Bijbelse geschiedenis en een spel over het Tabernakel
23. Huizenbouw: Helmut Sembdner, Baksteen, mortel en cement (1952)
24. Rudolf Krause, Akkerbouw, ervaringen op de Hiberniaschool
25. N.N. De akkerbouw, huizenbouw en handwerkersperiodes (1996)
26. Rudolf Hauschka, e.a. Over de vier graansoorten en het brood

IX Bijlagen: Teksten om (voor) te lezen en recitatie en ander materiaal

27. Het heiligdom in de woestijn: het tabernakel, de tent van samenkomst
28 Friedrich Weinreb, De ondergang van de tempel van Salomo
29. Beschrijvingen van het joodse leven uit de tijd van de aartsvaders
30. Enkele sagen uit de verzameling van Micha Josef bin Gorion e.a.
31. Drie Psalmen en een verhaal van Goethe (de Ceder)

 

Inhoud

Begaafdheden en beperkingen

Inleidend woord van de vertaler

Voorwoord van de schrijfster

1. Waar komen de begaafdheden en beperkingen vandaan? Of: waarom broers en zusters zo verschillend zijn

2. Het ik en zijn lot

3. Het denken bouwt de brug, tussen geest en materie

4. Hoe de vier wezensdelen geboren worden

5. Wezenlijke verschillen tussen mens en dier

6. Mijn beperking hoort bij mij

7. De werking van de wezensdelen in opeenvolgende aardelevens

8. De vier wezensdelen als dragers van begaafdheden en beperkingen

Begaafdheden van het fysieke lichaam en de betekenis van de zorg voor de zintuigen / Begaafdheden van het etherlichaam en de betekenis van het ritmische / Begaafdheden van het astrale lichaam en de interesse in de wereld / Begaafdheden van de ik-organisatie en de betekenis van warmte

9. Begaafdheden en beperkingen tegen de achtergrond van wetmatigheden in het lot

10. Waarom ik? – Motieven rond de vraag naar de betekenis

11. Beperkingen en begaafdheden in een onzeker geworden maatschappij

12. De kern van de persoonlijkheid in begaafdheid en belemmering

13. Beperkingen en begaafdheden binnen de sociale werkelijkheid

14. Stimuleringsmogelijkheden voor begaafden en mensen met beperkingen

15. Gezichtspunten ter ondersteuning thuis en op school

De problemen rond het te zwaar en te licht belasten / Aanvullen wat ontbreekt / ”Aan de andere schroef draaien?”/ De latere volwassene in het kind serieus nemen / Maar Frank – wat is er nu weer aan de hand! / Je kunt wat je wilt / Het geheim van de kleine stappen / Op latente vragen letten

16. Motieven voor een gezamenlijke scholingsweg van ouders en opvoeders

Menselijkheid – hoe kan dit ideaal verwerkelijkt worden? / De gewone schooldag en de noodzaak van scholing / Vragen van het lot in samenhang met de school

Aantekeningen

Literatuur

 

Inhoud

Edmond Schoorel, Inleiding

A Menskundige bijdragen

1 De ontwikkeling van het kind in de tweede zevenjaars- periode; de geleidelijke geboorte van het etherlichaam (2012)

2 Over de fysiologie van het leerplan in de tweede zevenjaarsperiode (2012)

3 Een korte introductie in de wezensdelen (1998)

4 Beelden van een ontwikkeling (2006, ged.) o.a. samenhang en samenwerking van de wezensdelen

5 Constitutieproblemen tijdens de schoolperiode (1992)
a) De drieledigheid van de mens
b) Het ’groothoofdige’ en het ’kleinhoofdige’ kind
c) Het ’aardse’ en het ’kosmische’ kind
d) Het fantasierijke en het fantasiearme kind

6 De omvorming van groeikrachten in gedachte-activiteit (1) (1998)

7 De omvorming van groei- en regeneratiekrachten in denkactiviteit (2) (2006)

B De medisch-pedagogische blik

8 Opvoeding – een ’langzaam genezen’ (2006)
a) Grondslagen
b) Consequenties voor de pedagogische en medische praktijk
c) Zintuigactiviteit – zelfbeleven – zelfbewustzijn – spirituele ervaring
d) Wetmatigheden in opvoeding en de biografische ontwikkeling

9 Hoogbegaafdheid in vrijescholen (2006)

C Spirituele aspecten van het beroep van leraar en van de onderlinge samenwerking

10 Beroepsethiek en spirituele houding binnen het beroep van leraar (2006)

11 De vrijeschool en de noodzaak van innerlijke scholing (1997)

12 Antwoorden op 26 vragen van leerkrachten (2006)

D De ontwikkeling van de wil

13 (1) Opvoeding van de wil, als bron van onze moraliteit (1993)

14 (2) Motivatie en opvoeding van de wil bij het kinderen en jongeren (1987)

 

Inhoud

I Voorwoord van de schrijfster

II Wat is de opgave van religie in opvoeding en geneeskunde

1. Wat het woord religie inhoudt
2. Hoe het streven naar het religieuze samenhangt met het organisme van de mens
3. De noodzakelijke scheiding van de oude vormen van kunst, wetenschap en religie
4. De bijzondere verbinding van het kind tot het religieuze
5. Wat betekent de verzorging van het religieuze voor het voorschoolse kind?
6. Transsubstantiatie – Omvorming van de substantie
7. Vragen over het thema

III Hoe is de ontwikkeling naar zelfstandigheid te verenigen met gemeenschapsvorming?

6. Oorlog en vrede – twee kanten van het Ik van de mens
7. Oude en nieuwe mysteriemotieven
8. Het verzorgen van het vermogen om relaties aan te gaan als weg naar gemeenschapsvorming.
emeenschapsvorming door middel van idealen, geestelijke wezens en de cultus
9. Vragen over het thema

IV Integratie – de opgave van de kerk in deze tijd

10. Wat is ’kerk’?
12. Tempel van het lichaam – tempel van de mensheid
13. Hoe is integratie mogelijk

Verwijzingen naar gebruikte literatuur

V Michael Bauer, uit: Religion und Erziehung (1911)

 

Inhoud

Opmerking van de uitgever

De scholingsweg van de leraar

Het ontwaken van het bewustzijn in het etherische gebied

De vier kwaliteiten van het etherische en de scholingsweg van de leraar

De werking van de geestelijke wezens in de nacht op de ontwikkeling van het oudere en het jonge kind

 

A collection of stories

1. The National Anthem. God save the King

(IV)

2. Some Nursery Rimes for individual reading and practising
3. Three Fish
4. The Little Red Hen
5. The Honest Woodcutter, a fable by Aesop
6. How the Hare got the Sheep, a story from Africa
7. The Ant and the Dragon-Fly (I), an old fable
8. The Ant and the Dragon-Fly (II)

(V)

9. The Ungrateful Lion, a tale from India
10. The Ossopit Tree (I), a tale from Africa
11. The Ossopit Tree (II)
12. The Ossopit Tree (III)
13. The Crocodile and the Jackal, a tale from Africa
14. The Feast, a story from Africa
15. A difficult Choice, a tale from the East
16. The Lion’s Dinner, a tale from Africa
17. How Raven stole the Sun, a Canadian tale
18. The first Tears, a tale from Alaska
19. Eating Habits
20. The talkative Tortoise, an Indian tale
21. The King’s Breakfast, by A.A.Milne
22. The Gold in the Orchard, an Italian story
23. Mr Miacca, an important English example

(VI)

24. Beatrix Potter (I)
25. Beatrix Potter (II)
26. The Guilty Thief, an Indian story
27. An English Breakfast
28. Why a Giraffe is a Giraffe (I), a tale from Africa
29. Why a Giraffe is a Giraffe (II)
30. Why the Hawk carries off Chickens, an American story
31. A big quiet House, a Jewish story
32. The twelve man of Gotham, a story from England
33. The two travellers and the farmer, a tale from North America
34. Fate; The Servant and Death, an Hebrew Folktale
35. Destiny, a story from the teachings of Zen (Japan)
36. The Tyrant who became a Just Ruler, an Indian fable
37. Proverbs or: Learning to understand an Englishman.
38. The man who became rich through a dream, from the 1001 Nights
39. Florence Nightingale. The call
40. Sometimes I feel like a motherless child. A Negro Spiritual and American Slavery
41. From: The House at Pooh Corner by A.A.Milne
42. British Currency
43. The purse of Gold, a Jewish folktale

(VII)

44. The Legend of the Dreamcatcher, from the Indians
45. An Indian Prayer, from North America
46. A Guilty Conscience, an American story
47. The Egg of Columbus
48. How Glooscap created Sugarloaf Mountain, an Abenaki Legend
49. The story of the American Bufallo
50. 1666, The Great Fire of London
51. The Left Hand Shake, after Lady Baden-Powell
52. Working very hard

 

Inhalt

Inhalt

(Klasse IV)

1. Die dummen Frösche (Brüder Grimm)
2. Vater, Sohn und Esel
3. Der Weisse Hirsch (Ludwig Uhland)
4. Doppelfreude (Marie Ebner-Eschenbach)
5. Wohnung der Maus (Johannes Trojan)
6. Das Bauernjahr (Volksgut)
7. Der Teufel erntet keinen Dank
8. Die Siebenschläfer
9. Lied: O Tannenbaum
10. Die Legende vom Strohstern
11. Die klugen Mäuschen (nach Albert Ludwig Grimm)
12. Der Kuckuck (Gellert)
13. Die Glieder des Leibes (Campe)
14. Der Teufel holt sich seinen Lohn
15. Drei Kranzkuchen und ein Kringel (Lev N. Tolstoi)
16. Die drei Wünsche
17. Gedicht: Die Zunge (Martin Tittmann)
18. Das H (Volksgut)

(Klasse V)

19. Das Eichhörnchen und der Fuchs
20. Die bescheidenen Leute von Büsum
21. Der Müller ohne Sorgen
22. Was einem Pferdedieb passierte
23. Der Bauer und der Knecht
24. Die Wahrheit kann man nicht kaufen
25. Der schlaue Takun (Märchen der Kabardiner)

26. Eulenspiegel und die Harmsdörfer I
27. Eulenspiegel und die Harmsdörfer II
28. Von Münchhausens Reise nach Russland
29 Die Geschöpfe der Erde (Max Mell)
30. Wie die Vierbeinigen entstanden (eine Norwegische Legende – Dan Lindholm)
31. Das Christ-Kindlein wird zur Heiligen Weihnachts-zeit im Schnee gefunden (Leo Wolff)
32. Wie Meinungsverschiedenheiten entstehen (Michael Bauer)

(Klasse VI)

33. Der Pakt mit dem Teufel
34. Glück oder Unglück
35. Der Kutscher der auch mal König sein wollte
36. Spiel: Treffpunkt Alpenstrasse
37. Fips der lustige Schuster
38. Der Traum von Troja (Heinrich Schliemann)
39. Der Krüppel von Bremen
40. Das Porträt
41. Eulenspiegel heilt die Kranken
42. Der Rattenfänger von Hameln
43. Das alte Mühlespiel
44. Wie das Schwabenland geschaffen wurde
45. Zweierlei Auslegung eines Traumes
46. Der Schwanenritter (Sagen der Brüder Grimm)
47. Carl Benz und die erste Fern-Autofahrt

(Klasse VII)

48. Unterricht beim Vater-Goethe
49. Zwei Wölfe (eine indianische Erzählung)
50. Albrecht Dürer und der Kaiser
51. Der Floh (Kurt Tucholsky)
52. Das schönste Lied der Welt
53 Die Wiener lernen den Kaffee kennen
54. Aus dem Leben Franz Schuberts (Ulrich Rühle)

(Dialogen)

55. Markttag
56. Gespräche übers Wetter
57. Im Restaurant
58. Das Krankenbett
59 Ein Spaziergang durch die Stadt